|
Халифанинг ҳукмлар ва услубларни
табанний қилиши, яъни қонунлар чиқариш
“Қонунлар” сўзи араб тилида асослар деган маънони билдиради. Унинг бирлиги қонундир. У араб тилига кириб келган ажамий лафздир. Ажнабий истилоҳда қонуннинг маъноси султон чиқарадиган амр-фармон бўлиб, одамлар унинг асосида иш юритишади. Қонунга: «Султон одамларни алоқа-муносабатларида бўйсунишга мажбурлайдиган қоидалар мажмуаси» деб таъриф берилган. Қонун ўз моҳияти жиҳатидан икки қисмдир: Биринчиси, аслий алоқа-муносабатларни тартибга соладиган ҳукмлар. Бу ҳукмлар ҳам икки турга бўлинади: Биринчиси, асосий қонун, яъни конституция. Иккинчиси, бошқа қонунлар. Қонунларнинг иккинчи қисми асли учун умумий ҳукм келган, лекин фаръи учун хос ҳукм келмаган иккинчи даражали ишларни тартибга солади. Бу қонунлар воситаларни тартибга солади. Яъни улар услублар бўлиб, уларнинг ёрдамида умумий ҳукм характеридаги аслий ишлар адо этилади. Уларни идорий қонунлар ёки идорий низомлар деган ном билан ёки шунга ўхшаш номлар билан аталади. Бандалар феълларига тааллуқли Шореъ хитоби келиб, шу хитоб доирасидан чиқмаслик буюрилди. Шунинг учун бу ишлар тартиби Аллоҳ томонидан келди. Исломий шариат одамларнинг барча ишларига ва барча алоқа-муносабатларига тааллуқли бўлиб келди. Уларнинг Аллоҳ билан бўладиган алоқалари бўладими, ўзлари билан бўладиган алоқалари бўладими ёки бошқалар билан бўладиган алоқалари бўладими, ҳеч фарқсиз ҳаммасига тааллуқли бўлиб келди. Шунинг учун Исломда алоқаларни тартибга солиш учун одамлар томонидан қонунлар чиқарилишига ҳеч ўрин йўқ. Чунки одамлар шаръий ҳукмлар доирасидан чиқмасликка буюрилганлар. Аллоҳ Таоло деди:
وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ
«Ким Аллоҳ чегараларидан тажовуз қилиб ўтса, ана ўшалар золимлардир» [Бақара: 229]
وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا
«Пайғамбар сизларга олиб келган нарсани олинглар, у зот сизларни қайтарган нарсадан қайтинглар» [Ҳашр: 7]
175-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247